Cuba en de VS: twee tegengestelde projecten
De relatie tussen de VS en Cuba is er een van eeuwen oud, al van toen beide landen nog kolonies waren van Groot-Brittannië resp. van Spanje. Al vanaf de onafhankelijkheid van de VS, is de relatie met Cuba conflictueus, want het gaat om twee tegengestelde projecten. Cuba wil een soeverein en onafhankelijk land zijn. Daartegenover hebben de VS steeds de ambitie gehad om een grootmacht te zijn, aanvankelijk in de eigen regio maar in de 20ste eeuw ook mondiaal. Gezien Cuba dicht bij de VS ligt, is het directe gevolg dat deze twee projecten diametraal tegenover mekaar komen te staan.
Innige verbondenheid tussen bevolking van Cuba en de VS
Er zijn altijd economische en politieke banden geweest tussen beide landen. Maar de over en weer migratie heeft ook sociale en culturele banden gesmeed. Dat maakt dat de relaties tussen beide landen tot diep het wezen van beide landen heeft bepaald. Ter illustratie, vanaf het moment dat de VS de permanente verblijvers begon te registreren in 1820, vindt men er Cubaanse burgers genoteerd. Omgekeerd, in Cuba was er een sterke aanwezigheid van VS-burgers, zeker toen in de 19de eeuw de suikerrietindustrie zich ontwikkelde. De Cubaanse en de Amerikaanse cultuur hebben zich parallel ontwikkeld, waardoor ze meer gelijkenissen dan de verschillen vertonen. Men vindt er dezelfde gewoontes terug, zoals bijvoorbeeld het uur van de maaltijden of de voorkeur voor bepaalde kunstuitingen. De aanwezigheid van Cubanen in de VS heeft in een aantal regio’s ook het sociale, economische en culturele leven mee bepaald.
Een sterke band tussen Cubanen aan beide zijden van Golf van Mexico
Ondanks het politieke en economische conflict van de laatste 60 jaar, is deze band tussen beide landen blijven bestaan. Denken we maar aan de aanwezigheid van de meer dan een miljoen Cubanen in de VS, duizenden met een permanente verblijfsvergunning. Cubanen aan beide zijden van de grens onderhouden hun contacten met familie en vrienden aan de overkant. Voor deze families zijn de sancties en de blokkade een probleem. Het is moeilijk om te weten hoeveel personen in Cuba een band hebben met de VS, zeker omdat in de Cubaanse context het begrip ‘familie’ niet beperkt is tot het kerngezin, maar wordt uitgebreid tot kennissen met wie men ook een sterke band heeft. Zeker is dat het om miljoenen Cubanen gaat.
Hoe kijken Cubanen naar de VS?
Dit gegeven heeft natuurlijk zijn impact op hoe vanuit Cuba naar de VS wordt gekeken. Het beeld van de VS die de soevereiniteit van Cuba bedreigt, is zeker aanwezig. Maar daarnaast zijn er die persoonlijke en culturele verwachtschappen. Naast het beeld van de imperialistische noorderbuur leeft er ook een zekere graad van bewondering voor wat de VS heeft bereikt op bepaalde vlakken. Tegelijk zien de Cubanen ook heel goed hoe de VS allerlei acties tegen hun land onderneemt. Ik herinner me uit mijn jeugdjaren hoe in het onderwijs steeds het onderscheid werd gemaakt tussen enerzijds de regering van de VS en haar beleid tegenover Cuba én anderzijds de bevolking, de mensen die verschillende opvattingen hebben over de wereld en dus ook over Cuba. Wij beseffen heel goed dat in de VS heel veel mensen wonen die een andere Cuba-politiek verdedigen.
Remesas, een belangrijke aanvulling
Een belangrijk element zijn de remesas, het geld dat vanuit de VS naar familie en kennissen op het eiland wordt gestort. Het is heel moeilijk om te zeggen hoeveel families remesa ontvangen en hoeveel deze bedraagt. Een groot deel van het geld wordt via een bank overgeschreven (tot Trump deze mogelijkheid onmogelijk maakte), maar een belangrijk deel komt langs informele wegen het land binnen. De schattingen variëren tussen twee en acht miljard dollar per jaar. Een deel van dat geld wordt sinds een aantal jaren geïnvesteerd in nieuwe privébedrijfjes. Het gaat dus om een belangrijke som geld voor het land en voor de nieuwe economische ontwikkelingen. Het is daarom niet toevallig dat zowel de regering Bush als deze van Trump deze geldtransfer beperkten om zo de Cubaanse economie te treffen. Maar ook de burgers zijn hiervan het slachtoffer, want voor hen zijn deze remesas, ook al gaat het niet om grote bedragen, een aanvulling die toelaat een normaal leven te leiden. Het is een feit dat Cuba serieuze economische problemen heeft. Het land heeft al verschillende crisissen doorstaan, te beginnen met het wegvallen van de handel met de Sovjet Unie.
Cubanen volgden intens de presidentsverkiezingen in de VS
In deze context hebben de Cubaanse pers en de communicatiekanalen altijd veel aandacht gegeven aan de VS-politiek. Ook nu werden de presidentsverkiezingen van zeer nabij en massaal gevolgd; ik zou haast zeggen met eenzelfde intensiteit als in de VS zelf. De keuze van de kandidaten, het beleid dat deze voorstellen, de kansen van de kandidaten, het waren onderwerpen van publiek debat en in de media. Wat de houding van de regering van Cuba betreft, deze is gebaseerd op het respect voor de soevereiniteit.
Cuba onderhandelt niet over zijn zelfbeschikkingsrecht
Het is duidelijk dat het beleid en de blokkade van de VS een schending zijn van de soevereiniteit van Cuba, omdat ze een machtswissel wil forceren. Het is interessant wat John Kerry zei bij de heropening van de VS-ambassade in Havana. “Het embargo (zoals men in de VS de blokkade noemt) is een autostrade met tweerichtingsverkeer”. De VS wil een politieke verandering in Cuba in ruil voor de opheffing van de blokkade. Dat is een kritisch punt. Washington beschouwt het thema van politieke veranderingen in Cuba (een binnenlandse aangelegenheid van Cuba) als een deel van het buitenlands beleid van de VS.
Guantanamo: een tweede struikelblok
Een ander kritisch thema is de basis van Guantánamo met een geschiedenis van meer dan 100 jaar. De basis heeft een slechte reputatie omwille van het illegaal opsluiten van ‘vijandelijke strijders’ in de gevangenis op de basis. De aanwezigheid van de VS met meer dan duizend militairen op Cubaans grondgebied is onaanvaardbaar. De basis veroorzaakt irritatie. De basis opheffen wordt in de VS gezien als een toegeving aan Cuba en geregeld keurt het Congres in de VS wetten goed die verbieden fondsen vrij te maken voor de ontmanteling van de basis.
Samenwerking in het voordeel van beide landen
In deze context en zeker nu midden in een corona-pandemie, zou een samenwerking tussen gezondheidsdiensten voor beide landen heel vruchtbaar kunnen zijn. Cuba ontwikkelt een vaccin dat met weinig geld kan geproduceerd worden en dat zonder al te grote problemen wordt bewaard. Dat vaccin zou ook de VS ten goede kunnen komen. Daarnaast zijn er Amerikaanse artsen die in Cuba werden opgeleid. Er zijn regio’s in de VS die van samenwerking met Cuba voordeel kunnen halen, net zoals in andere delen van de wereld. Voor Cuba zou de samenwerking met de VS, zeker op economisch vlak, een aantal problemen, maar niet alle, kunnen oplossen. Het opschorten van de blokkade zou alvast wat ruimte geven voor de huidige economische problemen.
Onzekerheid over Bidens politiek tegenover Cuba
Wat kunnen we van Biden verwachten? Biden beschikt binnen zijn presidentiële prerogatieven zeker over een aantal mogelijkheden. Dat weten we hier in Cuba maar al te goed. Maar we weten ook dat alles afhangt van politieke berekeningen en belangen. We zien dat Cuba voor Biden geen prioriteit is, dat is nu de corona-pandemie. Hij heeft wel beloofd de houding tegenover Cuba te herzien, en er zal een zekere toenadering komen. Maar het zal wellicht een aantal maanden duren, misschien wel één of twee jaar om de fundamentele kwesties aan te pakken. Nu al liggen er thema’s op tafel zoals het schrappen van Cuba als land dat het terrorisme steunt, het opheffen van het verbod op remesas en het wegnemen van de reisbeperkingen naar Cuba. Er is zelfs een wetsvoorstel bij het Congres ingediend om de blokkade te stoppen. Maar vooruitgang boeken vraagt tijd, eerst moet het juiste klimaat gecreëerd, en dat is een moeilijk proces. De koerswijziging van Obama kwam vrij verrassend. Hetzelfde zou kunnen gebeuren met Biden, maar het is evenzeer mogelijk dat een nieuw Cuba-beleid niet zo vlug komt dan verwacht. Het woord dat het best samenvat wat we van Biden mogen verwachten is: onzekerheid. We weten niet wat zal gebeuren, noch wanneer en hoe.