“Cuba staat niet alleen, dit tribunaal bewijst dat”

Op 16 en 17 november 2023 ging in de gebouwen van het Europarlement een symbolisch tribunaal door tegen de blokkade van Cuba door de VS. De economische, commerciële en financiële blokkade, die sinds 1960 officieel ingesteld is, wordt ondersteund door meer dan 30 VS-wetten en bepalingen. 
Het is de langstlopende en meest alomvattende blokkade van een land in de wereldgeschiedenis. Tachtig procent van de Cubaanse bevolking is tijdens de blokkade geboren. Tweehonderd drieënzestig aanwezigen uit eenentwintig landen tekenden present om het tribunaal bij te wonen. Het werd afgesloten met een krachtige veroordeling van de blokkade via een stevig onderbouwd legaal verdict. 
Een internationaal panel van vijf rechters, onder leiding van professor emeritus in de rechten van de Hamburgse universiteit, Norman Paech, zat het tribunaal voor.

Foto: Katrien Demuynck

Hoofdaanklager Jan Fermon betoogde onder meer dat de blokkade de principes van zelfbeschikking, soevereine gelijkwaardigheid onder de landen, en verbod van gebruik van geweld of dwang door het ene land tegen het andere, die vastliggen in talloze internationale verdragen, overtreedt. 
Na het formuleren van de aanklachten volgde een hele reeks getuigen en experts over diverse aspecten.

Schade op vlak van volksgezondheid 
Een eerste groep ging in op de schade die de blokkade veroorzaakt op vlak van volksgezondheid. De twee getuigenissen van moeders van een kankerpatiëntje en die van een kankerspecialiste van het pediatrisch ziekenhuis William Soler in Havana waren ronduit schrijnend. 
Dr Belinda Sánchez, directeur immunologie en immunotherapie van het Centro de Inmonulogía Molecular (CIM), getuigde over het belemmeren van de productie van geneesmiddelen tegen kanker en vaccins door de blokkade. In 2022 bedroeg de extra kost om grondstoffen verder af te gaan zoeken een miljoen dollar. Dat beperkt uiteraard de aankoopcapaciteit. Bovendien zijn vervangstukken voor de machines vaak zeer moeilijk aan te schaffen. 
De problemen om internationale betalingen te kunnen realiseren zorgen ervoor dat patenten niet kunnen vastgelegd of behouden worden en dat publicaties in internationale tijdschriften niet bekostigd kunnen worden. Die publicaties rond de effecten van geneesmiddelen en vaccins zijn een vereiste voor internationale erkenning. 
Door visum restricties kunnen Cubaanse specialisten niet deelnemen aan internationale congressen of kunnen kanker- of diabetespatiënten uit de VS zich niet in Cuba laten behandelen. Omgekeerd kunnen ook buitenlandse wetenschappers niet naar Cuba voor studie of uitwisseling, omdat hen daarna de toegang tot de VS bemoeilijkt of geweigerd wordt. 
Dr Belinda Sánchez wees erop dat in de Covid-pandemie op Cuba onnodige slachtoffers zijn gevallen, omdat de problemen veroorzaakt door de blokkade ervoor zorgden dat de vaccins een stuk later en niet steeds in voldoende hoeveelheden konden worden aangemaakt. 
Duizenden doden hadden vermeden kunnen worden door het sneller aanmaken van voldoende vaccins én tijdig beschikken over de nodige spuiten en injectienaalden

Franco Cavalli, voorzitter van de ngo Medicuba Europa, had het over de illegale extraterritoriale gevolgen van de blokkade op gezondheidsvlak. Zo wilde Medicuba drie extra laboratoria voor het diagnosticeren van overdraagbare aandoeningen financieren, in Santiago, Santa Clara en Pinar del Rio om die testen meer en sneller bereikbaar te maken voor de bevolking. 
Medicuba stootte daarbij op betaalproblemen bij de leverende firma’s vanwege de restricties van de blokkade. Ook hij was formeel: duizenden doden hadden vermeden kunnen worden door het sneller aanmaken van voldoende vaccins én tijdig beschikken over de nodige spuiten en injectienaalden.

Derde landen getroffen 
Daarop volgen een aantal getuigenissen van politiek verantwoordelijken die dieper ingaan op de extraterritorialiteit van de blokkadewetten. Europarlementslid Manu Pineda (The Left – PCE) en oud-voorzitter van het Europarlement Miguel Ángel Martínez (2007-2014) klaagden aan dat de EU in de feiten een appendix is van de VS.  Hoewel de Unie geen extraterritorialiteit erkent, slaagt ze er tegelijk niet in om die te ontkrachten en een soevereine politiek te voeren. Ook voormalig Frans parlementslid Michel Lambert bracht daarvoor argumenten aan.
Oud-voorzitter van de VN-Algemene Vergadering Mogens Lykketoft (2015-2016) beklemtoonde dat de overgrote meerderheid van de VN de blokkade al 31 jaar op rij massaal afkeurt. In 2016 leek alles erop te wijzen dat onder Obama de blokkade zou versoepeld worden, maar onder Trump werd die hoop gekelderd. Ook Biden heeft geen enkel initiatief genomen om er iets aan te doen.

Manu Pineda. Foto: Katrien Demuynck

Lykketoft wees erop dat het plaatsen van Cuba op de VS-lijst van staten die terreur sponsoren totaal onterecht is. Cuba is juist een vredemaker in Latijns Amerika, onder meer in het intern conflict in Colombia. 
Brenda López, een jonge vakbondsactiviste uit de VS getuigde over de problemen die jongeren in de VS ondervinden door de blokkade van Cuba. Ten eerste wordt elke uitwisseling tussen studenten van beide landen moeilijk gemaakt. Ten tweede gebeurt hetzelfde voor elke mogelijke uitwisseling of samenwerking op vakbondsniveau. Een derde punt is dat jongeren van kleur minder dan 6 procent uitmaken van de geneeskundestudenten. Dat komt omdat jongeren die dokter willen worden in de VS gemiddeld 215.100 dollar aan studieschuld oplopen. Dat terwijl Cuba een gratis opleiding aanbiedt op de Latijns Amerikaanse Medische Faculteit in Havana. 47 procent van de Amerikaanse jongeren die daar studeren zijn zwart, 29 procent zijn van Latino afkomst. Ten vierde heeft de blokkade gigantische obstakels gecreëerd voor de wetenschappelijke samenwerking tussen de VS en Cuba. Ten vijfde lopen landbouwers in de VS verliezen op tot een miljard dollar per jaar doordat ze hun producten niet op de nabije Cubaanse markt kunnen verkopen. Haar zesde en laatste punt was dat de tienduizenden klimaatactivisten in de VS en wereldwijd geen toegang hebben tot de aanpak van Cuba, dat in haar klimaatplan Tarea Vida vertrekt van de noden en de belangen van de gewone mensen en een alternatief biedt voor het gebrek aan aanpak in de kapitalistische wereld. Klimaatactivisten wereldwijd hebben geen toegang tot de aanpak van Cuba, dat een alternatief biedt voor het gebrek aan aanpak in de kapitalistische wereld

Problemen op commercieel vlak 
Ook op commercieel vlak heeft de blokkade zeer ernstige gevolgen. Spaans ondernemer Juan Francisco Fernández gaf aan dat hij op dit moment 77 van zijn 79 mogelijke kredietlijnen afgesloten ziet voor handel met Cuba. Italiaans ondernemer Michele Curto legde uit hoe de blokkadewetgeving de prijs vermenigvuldigt op elke tussenschakel. Dat dwingt Cuba ook om goedkoper te werken, wat ook tot economisch verlies leidt. Om het crimineel karakter van de blokkade te onderstrepen gaf hij het voorbeeld van een spierverslappend medicijn dat nodig is om een patiënt vlot te kunnen intuberen, uiterst belangrijk tijdens de pandemie. Zijn organisatie kon het omwille van de restricties niet aan- en doorverkopen aan Cuba.
Vanuit Frankrijk kwam Victor Fernández getuigen over een broodnodige investering in de Cubaanse spoorwegen die de Franse overheidsmaatschappij SNCF plande te doen en die niet kon doorgaan vanwege problemen met de banken.

Foto: Katrien Demuynck

Universitaire samenwerking geblokkeerd 
VUB-professor internationaal en Europees recht Stefaan Smis getuigde over het strategisch partnerschap dat de VUB sinds jaren heeft met de Marta Abreu Universiteit van Santa Clara, en dat uitgroeide tot een partnerschap met zeven Cubaanse universiteiten. De blokkade interfereert op alle mogelijke vlakken. Zo kan Zoom, Teams of Canvas niet gebruikt worden voor onderlinge communicatie. Een reeks academische sites zijn niet toegankelijk in Cuba. Proffen die voor een academische uitwisseling naar Cuba gereisd zijn, kunnen gedurende een jaar niet naar de VS en worden ook daarna aan lastige ondervragingen onderworpen om een inreisvisum te kunnen krijgen.
Bepaalde boeken kunnen niet geleverd worden in Cuba. Gerold Schmidt van de Rosa Luxemburg Stichting rapporteerde gelijkaardige problemen.

Media medeplichtig aan blokkade 
Ook op vlak van communicatie en media blijken de gevolgen van de blokkade uitermate ernstig. Spaans journalist Pascual Serrano argumenteerde dat de grote communicatiemedia noodzakelijke medeplichtigen zijn aan de criminele blokkade van Cuba. Zij zorgen ervoor dat ze kan blijven bestaan, omdat ze er onwaarheden over publiceren of zwijgen over de schade die ze aanricht. Ze liegen ook over het feit dat Cuba steun zou verlenen aan terreurorganisaties of over zogenaamde politieke gevangenen of mensenrechtenschendingen, of nog over het zogenaamd fortuin van de familie Castro. Serrano stelde zich luidop de vraag waarom er gezwegen wordt over wat in landen als Saoedi-Arabië werkelijk gebeurt op dat vlak. Terwijl ze alles wat in Cuba misloopt toeschrijven aan de leiding van het land, doen ze dat helemaal niet bij kapitalistische landen. Ze zwijgen in alle talen over de wereldwijde solidariteit met het eiland, bijvoorbeeld over dit tribunaal. Ze hebben het nooit over de terreuraanslagen tegen Cuba en noch minder over de aspecten waarin Cuba een voorbeeld voor de wereld is. 
José Manzaneda, directeur van de website Cuba Información, had het over het onterecht airplay geven aan zogenaamde civiele anti-Castro organisaties, die in de praktijk amper een basis hebben binnen Cuba. Hij gaf ook aan hoe onder Trump een hele reeks sites en media opgericht en gefinancierd zijn met ‘Cuba’ in hun naam, naast de media in Miami, om te desinformeren. Dat gebeurt via overheidsagentschappen als USAID en NED. 
Ook commerciële media spelen het spel mee om het beeld over Cuba voor het algemeen publiek te vervormen. Daardoor wordt bijvoorbeeld toerisme naar Cuba ontmoedigd. De Cubaanse farmaceutische industrie wordt geschaad door leugens over haar vaccins.
De internationale medische samenwerking van Cuba, die in vele gevallen gratis of tegen onkosten is, wordt voorgesteld als een ‘winstgevende business van het Cubaanse regime’ gebaseerd op ‘slavernij van het medisch personeel’, met als doel de bestaande contracten rond medische samenwerking te verbreken. 
Manzaneda zelf riskeert zes jaar gevangenis en 50.000 dollar boete wegens een bericht, in oktober 2020, waarin hij het gecombineerde werk van Prisoners Defenders en het State Department in het vernietigen van dergelijke medische samenwerkingen ontmaskerde.

Vrouwenrechten onder druk 
Svevi Koukuma, voormalig parlementslid, voorzitster van POGO (Pancyprian Federation of Women’s Organisations) en vice-voorzitter van Europa FEDIM, startte met het vermelden dat Cuba de meerderheid van de ontwikkelde landen op het gebied van politieke empowerment van vrouwen overtreft. De participatie van vrouwen in het parlement is meer dan 55 procent. In 2021 vertegenwoordigden vrouwen 51,5 procent in staats- en regeringsfuncties. 52,3 procent van de leden van de Staatsraad is vrouw. In ministeriële posities vertegenwoordigen ze 48,5 procent en bij de provinciegouverneurs en vicegouverneurs, 53,3 procent. Maar de blokkade versterkt de genderkloof. De sterke positie van de Cubaanse vrouwen binnen de samenleving toont enkel hun veerkracht en vastberadenheid aan. De blokkade veroorzaakt een hele reeks problemen in de moeder en kind-zorg. 71 procent van de gezondheidszorgprofessionals zijn vrouw en worden direct geconfronteerd met de gevolgen van de blokkade om hun job goed te kunnen doen. Idem voor de wetenschappers, waar vrouwen 53 procent van het personeel uitmaken.

Kunst onder een blokkade 
Voorzitter van de Unie van Cubaanse Artiesten (UNEAC) en Cubaans parlementslid Luis Morlote getuigde hoe de blokkade het de kunstenaars bemoeilijkt om hun werken te verkopen of op te treden in het buitenland. Wegens de extraterritoriale gevolgen van de blokkade geldt dit niet alleen voor de VS, maar wereldwijd. Het kunstonderwijs is in Cuba volledig gratis maar ondervindt ernstige problemen om aan het benodigde materiaal te komen om goed te kunnen functioneren. Hij haalde ook de haatcampagne aan tegen de Cubaanse topgroep Buena Fe in mei 2023 in Spanje die leidde tot het opschorten van concerten. Alsook de hetze tegen internationaal gerenommeerd auteur en dichter Nancy Morejón, die de organisatoren van het 40e Parijse festival le Marché de la Poésie er toe bracht om haar op 31 mei 2023, één week voor de start, af te zeggen als erevoorzitter van het festival. 
Met die laatste getuige werd de eerste dag van het internationaal tribunaal afgesloten.

Internationale solidariteit en blokkade 
Op vrijdag 17 november hervatten de werkzaamheden opnieuw om 9u stipt. Eerst kwamen vertegenwoordigers van solidariteitsorganisaties aan het woord. Marco Papacci, voorzitter van ANAIC Italia, getuigde onder meer hoe banken dringende noodhulp, opgehaald voor de vuurramp in het petroleumdepot van Matanzas, blokkeerden. Hij eindigde met: op een strengere blokkade reageren wij met meer solidariteit. Cuba staat niet alleen en dit tribunaal bewijst dat.
Angelica Becker van het Duitse Netzwerk Cuba gaf een hele resem voorbeelden. Niet enkel van onmogelijke financiële transfers met Cuba, maar ook binnen Europa, als die transacties het woord of thema Cuba omvatten. 
Wim Leysens van de Belgische Coördinatie voor de opheffing van de Blokkade concentreerde zijn betoog rond de extraterritoriale impact van de blokkade op banken in België. Hij haalde concrete voorbeelden aan van ING, TRIODOS, KBC, Bpost en BNP-Paribas-Fortis. Zij weigeren financiële transacties met Cuba omdat ze zware boetes riskeren vanwege het State Department. Maar anderzijds overtreden zij de Europese wetgeving door zich te schikken naar die blokkadewetten van de VS, meer bepaald het reglement 2217 van 1996 dat Europese actoren verbiedt om wetten na te leven van derde landen.

Wim Leysens. Foto: Katrien Demuynck

Manolo García van de solidariteitsbeweging met Cuba (MESC) uit Spanje getuigde over 7.000 euro noodhulp na de vernielingen van orkaan Irma in 2017 die de banken weigerden over te schrijven.  Of over het niet doorgaan van een betaling, binnen Europa, voor Cubaanse rum, omdat het woord Cuba voorkwam in de mededeling. 
Ernstiger is dat de aankoop  van een Supervisory Control System voor de productie van geneesmiddelen bemoeilijkt werd, doordat de drie verplichte offertes voorafgaand aan de aankoop, niet konden worden gerealiseerd. Er kwam slechts één offerte. De rest van de fabrikanten meldde zich niet, uit angst voor mogelijke sancties van de VS. Dergelijke Toezicht Controlesystemen zijn noodzakelijk om de werking van de productieprocessen te garanderen en internationale certificeringen te behalen. 
Samuel Wanitz van de Zwitserse viendschapsassociatie met Cuba getuigde over lidgelden van leden die niet betaald kunnen worden, betalingen die niet doorgaan en zelfs het bevriezen van zijn persoonlijke rekening voor verschillende dagen nadat hij symbolisch 1 pond probeerde te storten voor medische hulp aan Cuba. Hij rapporteerde ook de moeilijkheden voor het ontvangen van pensioen of invaliditeit door Zwitsers die in Cuba verblijven of Cubaanse burgers die pensioen- of invaliditeit-rechten opgebouwd hebben in Zwitserland.

Gevolgen voor migratie 
Maite Mola, vice-voorzitter en hoofd internationale zaken van de Partij van Europees Links (PIE), sloot het geheel van getuigenissen af met een volledig ander aspect van de economische blokkade, namelijk de emigratie. Ze las de getuigenissen van verschillende Cubanen voor die zeggen te willen blijven, maar zich gedwongen zien om te emigreren vanwege de economische toestand of vanwege de problemen bij de toevoer van levensnoodzakelijke medicatie. Ze besloot dat een waarlijk multipolaire wereld onmogelijk is als de blokkade van Cuba in stand blijft. 

Het verdict van de rechters 
Op basis van de hoorzittingen en het in acht nemen van de argumenten van de verdediging, besloten de rechters eenparig dat de uitgebreide politieke en economische sancties die de VS oplegt aan Cuba een schending zijn van het internationaal recht. 
In een gedetailleerd tekst van vijf bladzijden staafde het panel onder leiding van Norman Paech zijn verdict. De blokkade overtreedt de artikelen 2(4) en 2(7) van het VN-Handvest over de bescherming van soevereiniteit, zelfbeschikking en het verbod op interventie, de artikelen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) van 1948 en het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (ICESCR) van 1966.

Voorlezen verdict. Foto: Katrien Demuynck

Daarnaast worden ook de bepalingen van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) over de bescherming van de vrijheid van handel en talrijke beginselen van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU, Verdrag van Maastricht) overtreden. Bovendien moet de blokkade gekwalificeerd worden als genocide op basis van art. II van de conventie van Geneve over preventie en bestraffing van genocide. 
Het panel besloot dat de blokkade niet alleen volledig moet worden opgeheven, maar dat de VS bovendien herstelbetalingen moeten doen voor de schade die is toegebracht aan de Cubaanse staat, bedrijven en burgers.