Heeft Biden de politieke wil om de blokkade op te heffen?

Voor de VS is elke reden om de blokkade te verantwoorden goed.
De reden waarmee de VS de blokkade verantwoorden, varieert afhankelijk van de context. De eerste maatregelen werden verantwoord als tegenzet tegen de nationalisaties van Amerikaanse belangen in Cuba. Enkele jaren later veralgemeende Kennedy de sancties wijzend op de relaties met de Sovjet Unie. In de jaren ’70 verwees president Ford naar de Cubaanse steun aan de bevrijdingsbewegingen in Afrika en elders in de wereld. Vreemd genoeg hebben de VS na de val van de vijandige Sovjet Unie met de wet Helms-Burton de sancties tegen Cuba nog verstrengd, nu met verwijzingen naar (het gebrek aan) democratie. Overigens, de wet Helms-Burton heeft een speciaal karakter omwille van de extraterritoriale impact. Normaal geldt een wet van het ene land niet voor een ander. Maar de VS passen de wet Helms-Burton toe op alle landen van de wereld.

Een kort historisch overzicht
Bush heeft in 2004 nog twee belangrijke maatregelen aan de blokkade toegevoegd, die grote gevolgen voor de Cubaanse gemeenschap in de VS hebben. Reizen naar Cuba werden aan heel strikte voorwaarden verbonden en het bedrag dat naar familie in Cuba kon doorgestort worden, werd flink beperkt. Deze remesas zijn de tweede belangrijkste inkomstenbron van het land, na de medische diensten aan het buitenland, en zelfs belangrijker dan het toerisme. De Cubanen waren gewoon van veel over en weer te reizen. Maar Bush zag alle Cubanen in de VS als politieke vluchtelingen, terwijl de grote meerderheid eigenlijk om economische reden hun land hadden verlaten en die niets liever willen dan een goede band met hun familie op het eiland te behouden. Bush bepaalde nu dat een Cubano-Amerikaan maar om de drie jaar en voor slechts 14 dagen de oversteek mocht maken.

Obama volgde een andere strategie. Hij heeft een aantal maatregelen van Bush afgeschaft. Maar goed om weten is dat Obama de president is die de zwaarste boetes aan buitenlandse bedrijven heeft opgelegd voor het overtreden van de blokkadewetten. In 2014 besloot Obama om van strategie te veranderen, maar wel met dezelfde bedoeling om de eigen wil aan Cuba op te leggen. Hij zag in dat de unilaterale vijandige houding van de VS niet zozeer Cuba op de internationale kaart had geïsoleerd, dan wel de VS zelf. Want elk jaar verwerpt de internationale gemeenschap in de UNO de VS-blokkade tegen Cuba. Daarom heeft Obama toenadering tot Havana gezocht. Niet dat de vijandige houding daarmee helemaal verdween, maar de ommekeer had zeker positieve gevolgen voor Cuba. De diplomatieke relaties werden hersteld, reizen naar Cuba werd versoepeld, enz. Geen enkele president was tot dan zo ver gegaan in het zoeken naar een nieuwe modus vivendi. Daar staat tegenover dat Obama veel minder gedaan heeft dan wat binnen zijn presidentiële mogelijkheden lag.

President Trump heeft het beleid van Obama volledig omgekeerd. Zijn agressieve maatregelen richtten zich tegen de belangrijkste economische sectoren van Cuba. Landen als Brazilië, Bolivië en Ecuador werden onder druk gezet om de Cubaanse medische dienstverlening stop te zetten. Het toerisme naar het eiland werd zo goed als verboden. De remesas werden teruggeschroefd.

Wat kan Biden doen?
De huidige president Joe Biden heeft laten verstaan dat hij de Cuba-politiek van zijn voorganger volledig wil herzien. Wat kan hij doen?
Als hoofd van de uitvoerende macht heeft hij alle bevoegdheden om 90% van de sancties tegen Cuba op te heffen. Het zijn slechts een beperkt aantal sectoren waar de president niet aan kan raken. Men verwijst veel naar het Congres wat betreft het opheffen van de blokkade, maar met een paar voorbeelden wordt duidelijk dat het Congres niet zo belangrijk is.

De president kan buitenlandse filialen van VS-bedrijven niet de toelating geven om met Cuba handel te drijven. Concreet: de president kan het filiaal van Ford-auto’s in Panama niet de toestemming geven om auto’s aan Cuba te verkopen, zonder de instemming van het Congres. Maar hij kan wel de bilaterale handel tussen de VS en Cuba toelaten. Havana zou dan perfect Ford-auto’s kunnen aankopen in Miami.
De president kan niet toelaten dat Cuba voedingsmiddelen in de VS op krediet koopt, dat kan enkel met cash-geld. Maar Cuba kan wel gelijk welk ander non-food-producten op krediet in de VS aanschaffen. Met die mogelijkheid zou Cuba zijn beperkte deviezen wel kunnen gebruiken om contant voedingsmiddelen in de VS aan te kopen.
De wet schrijft voor dat reizen naar Cuba mogelijk is voor culturele redenen. De president kan bijgevolg geen toestemming geven voor het gewone toerisme naar Cuba. Maar het volstaat dat de president een andere invulling geeft aan het concept ‘culturele reizen’. Het zou kunnen volstaan dat een VS-toerist een bezoek brengt aan gelijk welk museum of een historisch gebouw in Cuba, om aan de voorwaarde van ‘culturele reis’ te voldoen. Zo kunnen de wettelijke hindernissen omzeild worden.
De president kan VS-bedrijven niet toestaan om te investeren in bedrijven die in de jaren ’60 werden onteigend van VS-burgers (inclusief uitgeweken Cubanen die nu VS-burger zijn). Maar de president kan perfect de mogelijkheid creëren om te investeren in bijvoorbeeld toeristische infrastructuur die nooit aan een VS-burger heeft toebehoord.

Een kwestie van politieke wil
Deze vier voorbeelden tonen aan dat de mogelijke obstakels die het Congres de president kan opleggen, grotendeels kunnen omzeild worden en dat de manoeuvreerruimte van de president heel ruim is. Alles is met andere woorden een kwestie van politieke wil. Op de vraag of Biden juridisch, technisch en legaal de blokkade kan beëindigen, is het antwoord ja. De vraag is of Biden de politieke moed heeft om een einde te maken aan het unilateraal conflict dat nu al meer dan een halve eeuw duurt en dat de belangrijkste belemmering voor het welzijn van Cuba vormt. Heeft president Biden de politieke wil om te erkennen dat Cuba een onafhankelijk en soeverein land is? Om te aanvaarden dat het bepalen van het politieke systeem en het sociale model de exclusieve bevoegdheden van het Cubaanse volk zijn? Daarover heeft de VS niets te zeggen.

Op korte termijn
Wat Biden zeker op korte termijn kan doen, is Cuba schrappen van de lijst van landen die het terrorisme steunen. Dat was een laatste vuile streek van zijn voorganger, want als er één land is dat onder het terrorisme heeft geleden, dan is het Cuba. Sinds 1959 is Cuba slachtoffer van meer dan 10.000 aanslagen die vanuit de VS werden opgezet. 3.460 Cubanen waren slachtoffer van die aanslagen, georkestreerd vanuit de VS.
Een tweede maatregel zou kunnen zijn om de handel tussen beide landen open te stellen, investeringen op Cuba toe te laten, de VS-burgers toelaten om op reis naar Cuba te gaan.

Erkennen van Cuba als onafhankelijk en soeverein land
Kortom, de president van de VS moet aanvaarden dat de bevolking van het eiland zijn eigen toekomst bepaalt, een eigen politiek stelsel uittekent, een eigen socio-economisch model opbouwt zonder buitenlandse inmenging. Want Cuba is een onafhankelijk en soeverein land dat het recht heeft zijn eigen toekomst te kiezen.
President Biden heeft wel het akkoord van het Congres nodig om de wet Helms-Burton op te heffen. Maar hij kan wel de wet uithollen. Het behoort tot de presidentiële bevoegdheid om handelsrelaties tussen de VS en Cuba toe te laten. Op dat moment wordt het Congres voor voldongen feiten geplaatst en zal het verplicht zijn de wet op te heffen.

Goede relaties enkel op basis van respect en niet-inmenging
Ik hoop dat Biden zo snel mogelijk werk maakt van de nieuwe Cuba-politiek. Spijtig genoeg heeft Cuba niet de hoogste prioriteit. Maar uiteindelijk zal Biden wel moeten terugkeren naar een realistisch beleid tegenover Cuba. De vijandige houding heeft tot vandaag nog tot niets geleid. Het Cubaanse volk is niet gevoelig voor dreigingen, dwang of intimidatie. Het Cubaanse volk verstaat slecht één taal, namelijk de taal die gesproken wordt tussen gelijken, de taal van de niet-inmenging. Als Biden deze principes volgt, zullen de VS goede relaties met Cuba kunnen opbouwen.